Notatki o ciemności

Co dzieje się z umysłem teologa, który zaczyna tracić wzrok? Jak umysł naukowca, działającego na przecięciu socjologii, antropologii i mistyki, reaguje na utratę najważniejszego ze zmysłów?

John Hull zaczął tracić wzrok na początku lat 80. ubiegłego wieku. Nie chcąc zmieniać nic w swoim doskonale poukładanym życiu, początkowo zareagował wzorcowo – kontynuował wykłady, pracował ze studentami, stworzył grupę osób, która specjalnie dla niego czytała i utrwalała na taśmie naukowe książki. Zaczął nagrywać dziennik, w którym łączył poetycką subtelność z precyzją analizy, oraz rejestrował swoje stany psychiczne i relacje z otaczającym światem. Dość szybko zdał sobie jednak sprawę, że kontynuacja starego życia jest niemożliwa – wszak umysł ludzki jest przyzwyczajony do przetwarzania i analizowania obrazów, a duża część naszej psychiki oparta jest na wizualności. Pozbawiony tej możliwości mózg jest głodny nowych doznań. Film jest zapisem wieloletnich poszukiwań obszaru, który wypełni tą dojmującą pustkę. To fascynująca podróż w głąb ludzkiej psychiki, w której przewodnikiem jest człowiek nawykły do zadawania pytań granicznych – o sens życia, relacje z Bogiem i otaczającymi nas ludźmi.

Pewnego dnia Hull zdaje sobie sprawę, że już nie pamięta, jak wygląda jego żona. Kolejne dzieci, przychodzące na świat, poznaje za pomocą innych zmysłów. Musi sobie odpowiedzieć na pytanie, czy chce żyć w rzeczywistości czy w nostalgii. John jest człowiekiem głęboko wierzącym – jego relacja z Bogiem to osobny, podsumowany w pięknej, wyciszonej scenie, wątek. Film jest także poruszającym zapisem fizycznych doznań, odkrywania świata na nowo. Dla osoby niewidomej deszcz pozwala określić na nowo otaczającą przestrzeń – wszak spadające na różne powierzchnie krople wydają całkiem inny dźwięk. Twórcy oparli narrację filmu na mówionych dziennikach Johna, jego żony i dzieci. Ich kwestie odgrywają aktorzy.

Forma filmu odwołuje się do doświadczenia osoby niewidomej, gwałtownie wytrąconej z „normalnej” rzeczywistości – podkreślona jest rola dźwięku i „nienormatywnego” obcowania ze światem. Kadry są konsekwentnie budowane „obok”, montaż również ucieka od linearności i narzucających się sensów. Sceny, choć mają dużo z impresji, zbudowane są z precyzyjną logiką, odtwarzającą drogę Johna od zaprzeczenia, poprzez depresję, ku odkryciu na nowo i afirmacji świata – odzyskanego po latach ciężkiej psychicznej walki. W tle choroby Johna jest jego relacja z rodziną – film jest zapisem otaczającej go niezwykłej, pozbawionej zwątpień miłości, dzięki której przetrwał najmroczniejsze chwile. Hull ostatecznie pisał, że aby osiągnąć pełnię człowieczeństwa, powinniśmy czerpać z doświadczeń osób niewidomych. Jego zredagowany dziennik został wydany w latach 90. ubiegłego wieku, a w 2012 roku brytyjski The Royal National Institute of Blind People uhonorował go nagrodą za życiowe osiągnięcia. Odszedł w 2015 roku, w wieku 80 lat.